Της Έφης Γαρεφαλάκη
Οι αλλαγές που προέκυψαν τα τελευταία χρόνια λόγω της μετανάστευσης και της παγκοσμιοποίησης έφεραν στο επίκεντρο των προβληματισμών το ζήτημα της πολιτισμικής ετερότητας αλλά και τους τρόπους της αποτελεσματική της διαχείρισης. Με τον όρο ετερότητα εννοούμε το σύνολο των στοιχείων που τονίζουν τις διαφορές μεταξύ των ανθρώπων όπως είναι το φύλο, το χρώμα, η θρησκεία και συνήθως αυτές οι διαφοροποιήσεις οδηγούν στην περιθωριοποίηση και στον κοινωνικό αποκλεισμό. Η πολιτισμική διαφορά δηλώνει την ποικιλία που υπάρχει από πολιτισμό σε πολιτισμό αλλά και κάποιες φορές αποτελεί ένα μέσο θετικής ή αρνητικής αξιολόγησης. Υπάρχουν πολιτισμοί που χαρακτηρίζονται ανώτεροι, κατώτεροι πιο ανεπτυγμένοι ή λιγότερο αναπτυγμένοι. Δυστυχώς η σχέση με την ετερότητα, τη διαφορετικότητα, η σχέση με τους «άλλους» αποτελεί μια δύσκολη σχέση, γιατί κυριαρχούν συναισθήματα φόβου, ξενοφοβίας και μισαλλοδοξίας. Θα πρέπει να διαχειριστούμε αυτή την ετερότητα με σεβασμό και να αντιληφθούμε ότι κανένας πολιτισμός δεν είναι μόνος του, καθώς οι πολιτισμοί μεταξύ τους αλληλεπιδρούν, συναντώνται και σε έναν κόσμο που κινδυνεύει από την ομοιομορφία, η διατήρηση της πλούσιας ποικιλίας πολιτισμών είναι αναγκαία.
Έρευνες αποδεικνύουν ότι η ετερότητα μπορεί να αξιοποιηθεί στο μάθημα της λογοτεχνίας. Η λογοτεχνία είναι φορέας ιδεών, αξιών και ορισμών της κουλτούρας και αποτελεί ένα πεδίο συνάντησης με το «άλλο», καθώς είναι ένα κείμενο λόγου συγκινησιακά και ιδεολογικά φορτισμένου, αναπαριστώντας την πραγματικότητα.
Τα λογοτεχνικά κείμενα είναι φορείς κοινωνικών, πολιτισμικών αναπαραστάσεων που μπορούν να επηρεάσουν τις πεποιθήσεις του ατόμου. Μέσα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας η ετερότητα μπορεί να αξιοποιηθεί με το καλύτερο δυνατό τρόπο, γιατί η λογοτεχνία ως μάθημα σέβεται την ιδιαιτερότητα του μαθητή. Επίσης η συνάντηση της ετερότητας πραγματώνεται στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό σχολείο, όπου αναπτύσσονται σχέσεις μεταξύ των πολιτισμικά και γλωσσικά διαφορετικών ομάδων. Γι’ αυτό είναι καίριας σημασίας ο εκπαιδευτικός να έχει τη γνώση και την επιμόρφωση να διαχειριστεί και να αξιοποιήσει την ετερότητα, ώστε οι μαθητές με μεταναστευτική καταγωγή να μην οδηγηθούν στην περιθωριοποίηση και να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για μια πολυπολιτισμική τάξη που αποδέχεται και σέβεται τη διαφορετικότητα.
Ο εκπαιδευτικός αλλά και ίδια η κοινωνία πρέπει να πολεμούν τις διακρίσεις, να αμβλύνουν τις αντιθέσεις και να μην εθελοτυφλούν μπροστά σε όλα τα φαινόμενα βίας, και ρατσισμού που συμβαίνουν απέναντι σε μαθητές με μεταναστευτική καταγωγή και πολλές φορές εντός του χώρου του σχολείου. Όταν ως εκπαιδευτικοί γινόμαστε μάρτυρες διακρίσεων και αδικίας πρέπει να τις πολεμάμε στηρίζοντας και υποστηρίζοντας τους μαθητές, ακόμα και αν χρειαστεί να αποτελέσουμε την «εξαίρεση» σε ένα πολυπολιτισμικό σχολείο. Όταν μπορείς να σεβαστείς τη διαφορετικότητα μπορείς να σεβαστείς και τον ίδιο σου τον εαυτό.. και σε αυτό μπορεί να βοηθήσει η «ενσυναίσθηση» το να μπορείς να μπεις στη θέση του άλλου και να αισθανθείς αυτά που νιώθει. Τότε ίσως αντιληφθούμε την ανάγκη που έχει ο μαθητής με μεταναστευτική καταγωγή να νιώσει την αποδοχή και το σεβασμό.
*Η Έφη Γαρεφαλάκη ειναι Εκπαιδευτικός - Φιλόλογος
