Ξενοφών Ά Λυκείου 2.2 (16-23) -Ερωτήσεις-Απαντήσεις Σχολικού βιβλίου

 2.2 (16-23)

Ερωτήσεις –Απαντήσεις   

Σχολικού  βιβλίου

1) Γιατί ζήτησε ο Θηραμένης να σταλεί ως πρεσβευτής στους Λακεδαιμονίους; Γιατί άργησε να επιστρέψει από την αποστολή;

Ο Θηραμένης προέβαλε ως επιχείρημα στους Αθηναίους πως αν τον έστελναν στον Λύσανδρο, θα επέστρεφε γνωρίζοντας ποιες ακριβώς ήταν οι προθέσεις των Σπαρτιατών, και για ποιο λόγο επέμεναν τόσο στο γκρέμισμα των τειχών της Αθήνας. Θα γνώριζε, δηλαδή, αν οι Σπαρτιάτες ήθελαν να γκρεμιστούν τα τείχη προκειμένου να υποδουλώσουν την πόλη ή αν το ζητούσαν απλώς ως ένδειξη καλής θέλησης απ’ την πλευρά των Αθηναίων∙ ως εγγύηση πως ήταν πράγματι πρόθυμοι να γίνουν σύμμαχοι των Σπαρτιατών.

Η καθυστέρηση, ωστόσο, του Θηραμένη -που παρέμεινε περισσότερο από τρεις μήνες κοντά στον Λύσανδρο-, ερμηνεύεται με αρνητικό τρόπο από τον Ξενοφώντα. Ο ιστορικός θεωρεί πως ο Θηραμένης σκόπιμα παρέμεινε ανενεργός για τόσο μεγάλο διάστημα, περιμένοντας επί της ουσίας πότε οι Αθηναίοι θα εξαντλούνταν πλήρως από την έλλειψη τροφίμων και θα ήταν άρα έτοιμοι να δεχτούν όλους τους όρους των Σπαρτιατών, όσο επώδυνοι κι αν ήταν αυτοί. 

Ο ίδιος ο Θηραμένης, πάντως, όταν επέστρεψε στην Αθήνα ισχυρίστηκε πως άργησε τόσο πολύ γιατί ο Λύσανδρος τον κρατούσε ως αιχμάλωτο, και πως έπειτα τον διέταξε να μεταβεί στην Σπάρτη μιας και ο ίδιος δεν ήταν αρμόδιος να δώσει τις αναγκαίες απαντήσεις∙ καθώς αυτά ήταν ζητήματα που μόνο οι Έφοροι μπορούσαν να τα επιλύσουν.

Αν λάβουμε υπόψη μας πως στη συνέχεια οι Αθηναίοι εξέλεξαν τον Θηραμένη ως έναν από τους πρεσβευτές για τη διαπραγμάτευση της ειρήνευσης, τότε γίνεται αντιληπτό πως εξέλαβαν ως πειστικές τις εξηγήσεις του και πως δεν τον θεώρησαν υπεύθυνο για την πολύμηνη αργοπορία του. 

2)  Ποια δικαιοδοσία είχαν ως πρεσβευτές ο Θηραμένης και οι άλλοι;

Στον Θηραμένη και στους υπόλοιπους εννέα πρεσβευτές δόθηκε απ’ τους Αθηναίους απόλυτη δικαιοδοσία να διαπραγματευτούν με τους Σπαρτιάτες τους όρους της ειρήνευσης. Απόφαση που δήλωνε με σαφή τρόπο την απόγνωση στην οποία είχαν περιέλθει οι πολίτες της Αθήνας και τη συνεπαγόμενη θέλησή τους να ολοκληρωθούν όσο γινόταν πιο γρήγορα οι διαπραγματεύσεις, ώστε να καταστεί εφικτή η διάσωση του πληθυσμού απ’ την πλήρη έλλειψη τροφίμων. Άλλωστε, ήταν σαφές πως οι Έφοροι της Σπάρτης δεν επρόκειτο να συζητήσουν με ανθρώπους που δεν είχαν την αναγκαία και πλήρη εξουσιοδότηση για τις διαπραγματεύσεις.

3)   Ποιους όρους έθεσαν οι Λακεδαιμόνιοι;

Οι όροι που έθεταν οι Λακεδαιμόνιοι ήταν οι ακόλουθοι: οι Αθηναίοι όφειλαν α) να γκρεμίσουν τα μακρά τείχη, όπως και αυτά του Πειραιά, β) να παραδώσουν τα πλοία τους, εκτός από δώδεκα, γ) να δεχτούν πίσω τους πολίτες που είχαν εξορίσει απ’ την πόλη∙ εκείνους δηλαδή που είχαν διώξει λόγω των ολιγαρχικών τους φρονημάτων, και δ) να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες σε όλες τις πολεμικές τους δραστηριότητες είτε στη θάλασσα είτε στην ξηρά, έχοντας πλέον τους ίδιους φίλους και εχθρούς μ’ εκείνους∙ να γίνουν δηλαδή οι Αθηναίοι πιστοί σύμμαχοι των Σπαρτιατών.

6) Γιατί οι Αθηναίοι εξέλεξαν το Θηραμένη, έναν ολιγαρχικό, να διαπραγματευθεί την ειρήνη με τους Λακεδαιμονίους;

Ο Θηραμένης, όπως παρουσιάζεται από τον Αριστοτέλη στο έργο Αθηναίων Πολιτεία, υπήρξε ένας μετριοπαθής ολιγαρχικός που εξέφραζε ειλικρινές ενδιαφέρον για τα συμφέροντα της πόλης του. Ο Αριστοτέλης τον κατατάσσει μάλιστα στους σημαντικότερους ηγέτες που γνώρισε η Αθήνα εκείνη την περίοδο, τονίζοντας την φιλοπατρία του, και κυρίως το γεγονός πως παρά τις ολιγαρχικές του πεποιθήσεις σεβόταν πάντοτε την τήρηση των νόμων.

Είναι, επομένως, πιθανό πως οι Αθηναίοι εκτιμούσαν θετικά τις προθέσεις του Θηραμένη και πως θεωρούσαν ως πλεονέκτημα -στη συγκεκριμένη συγκυρία- το γεγονός ότι ήταν ολιγαρχικός, καθώς θα γινόταν πιο ευνοϊκά δεκτός από τους Σπαρτιάτες. Προφανώς θεώρησαν πως, αν έστελναν στην Σπάρτη έναν υπέρμαχο της δημοκρατικής παράταξης, οι Λακεδαιμόνιοι θα τον αντιμετώπιζαν εχθρικά και δεν θα ήταν διατεθειμένοι ν’ ακούσουν τις δικές του προτάσεις.

Οι Αθηναίοι, επομένως, έλαβαν υπόψη τους τη σημαντική πρότερη δράση του Θηραμένη ως στρατηγού, τα ολιγαρχικά του φρονήματα που τον καθιστούσαν φιλικό απέναντι στον Λύσανδρο και τους Σπαρτιάτες, αλλά και τη γενικότερη αίσθηση πως ήταν αφοσιωμένος στην πατρίδα του.  

10) Οι όροι της ειρήνης: α) Ποιοι ήταν οι όροι σύμφωνα με το κείμενο του Ξενοφώντος, β) Οι ρηματικοί τύποι που δηλώνουν τους όρους βρίσκονται άλλοι στον ενεστώτα και άλλοι στον αόριστο. Ποια είναι η σημασία αυτής της διαφοράς; γ) Ποιος είναι ο στόχος καθενός από τους όρους; δ) Ποιον όρο θεωρεί κύριο ο Ξενοφών και ποιοι όροι αποτελούν προϋπόθεση για τον κύριο όρο;

α) Οι όροι που έθεταν οι Λακεδαιμόνιοι ήταν οι ακόλουθοι:

1) να γκρεμίσουν τα μακρά τείχη, όπως και αυτά του Πειραιά,

2) να παραδώσουν τα πλοία τους, εκτός από δώδεκα,

3) να δεχτούν πίσω τους πολίτες που είχαν εξορίσει απ’ την πόλη∙ εκείνους δηλαδή που είχαν διώξει λόγω των ολιγαρχικών τους φρονημάτων,

4) να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες σε όλες τις πολεμικές τους δραστηριότητες είτε στη θάλασσα είτε στην ξηρά, έχοντας πλέον τους ίδιους φίλους και εχθρούς μ’ εκείνους∙ να γίνουν δηλαδή οι Αθηναίοι πιστοί σύμμαχοι των Σπαρτιατών.

β) Οι όροι που αναφέρονται στο γκρέμισμα των τειχών (καθελόντας), στην παράδοση των πλοίων (παραδόντας) και στην επιστροφή των πολιτικών εξόριστων (καθέντας), δίνονται σε αόριστο χρόνο, καθώς αφενός αποτελούν πράξεις που θα γίνουν μία φορά και αφετέρου γιατί επί της ουσίας είναι οι δευτερεύοντες όροι σε σχέση με τον βασικό όρο που είναι να έχουν στο εξής (νομίζοντας) τους ίδιους φίλους και εχθρούς με τους Σπαρτιάτες, και να τους ακολουθούν (ἕπεσθαι) σε κάθε τους πολεμική δραστηριότητα. Οι τελευταίοι αυτοί και βασικότεροι όροι δίνονται με ενεστώτα για να τονιστεί η διάρκειά τους, μιας και αφού ολοκληρώσουν οι Αθηναίοι τις αρχικές προϋποθέσεις, στην πορεία θα είναι πιστοί σύμμαχοι της Σπάρτης και θα τη συνοδεύουν σε κάθε της νέα επεκτατική ή αμυντική αναμέτρηση.

γ) - Το γκρέμισμα των τειχών έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς με τον τρόπο αυτό η Αθήνα και ο Πειραιάς θα είναι ευάλωτοι σε μελλοντικές επιθέσεις/επεμβάσεις των Σπαρτιατών, και άρα θα τίθενται πιο εύκολα υπό τον έλεγχό τους. Η ισχυρή οχύρωση της Αθήνας την προστάτευε πλήρως και την καθιστούσε έναν εξαιρετικά δύσκολο αντίπαλο. Παράλληλα, τα ισχυρά αυτά τείχη ήταν και σε συμβολικό επίπεδο μια ένδειξη οικονομικής και στρατιωτικής ευρωστίας, γι’ αυτό κι οι Σπαρτιάτες ήθελαν με το γκρέμισμά τους να καταστεί σαφής η ήττα και η ταπείνωση των Αθηναίων.

- Ο στόλος των Αθηναίων αποτελούσε, μαζί με τα τείχη, ένα από τα ισχυρότερα όπλα τους, που τους βοηθούσαν όχι μόνο στις πολεμικές αναμετρήσεις, αλλά τους διασφάλιζαν και μεγάλο πλούτο με τη διεξαγωγή του εμπορίου. Επομένως, η παράδοση των πλοίων εκμηδένιζε αυτομάτως τόσο τη στρατιωτική όσο και την οικονομική υπεροχή της Αθήνας.

- Οι εξόριστοι Αθηναίοι ήταν πολίτες ολιγαρχικών φρονημάτων και άρα, ως ένα βαθμό, ήταν φιλικά προσκείμενοι στη Σπάρτη και στις οικονομικές και πολιτικές αντιλήψεις που εκείνη πρέσβευε. Η επιστροφή τους, οπότε, θα ενίσχυε την αντιπολιτευτική μερίδα και θα δυσχέραινε οποιαδήποτε προσπάθεια συνασπισμένης και σύσσωμης αντίδρασης κατά της Σπάρτης. 

- Η απόλυτη υποταγή της Αθήνας στην Σπάρτη, όπως αυτή προκύπτει τόσο από το αίτημα να έχουν πια τους ίδιους φίλους και εχθρούς, και φυσικά από την υποχρέωση των Αθηναίων να συνοδεύουν τους Σπαρτιάτες στις μελλοντικές τους πολεμικές δράσεις, επισφραγίζει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο την ήττα των Αθηναίων. Με τους όρους αυτούς η Αθήνα έπαυε εκ των πραγμάτων να ηγείται της αθηναϊκής συμμαχίας, και ήταν αναγκασμένη να λειτουργεί ως επικουρικό σώμα των Σπαρτιατών, αναγνωρίζοντας έτσι την κυριαρχία της Σπάρτης και την ηγετική της θέση στον ελληνικό χώρο.  

δ) Ο Ξενοφώντας θεωρεί ως βασικό όρο την υποχρέωση των Αθηναίων να έχουν στο εξής τους ίδιους φίλους και τους ίδιους εχθρούς με τους Σπαρτιάτες, καθώς και την υποχρέωσή τους να τους συνοδεύουν σε κάθε πολεμική δραστηριότητα τόσο στη θάλασσα όσο και στην ξηρά. Ενώ, το γκρέμισμα των τειχών, την παράδοση των πλοίων και την επιστροφή των εξόριστων, τα θεωρεί ως προϋποθέσεις για την εφαρμογή του βασικού όρου. 

Γαρεφαλάκη Έφη 
Εκπαιδευτικός Φιλόλογος
Master στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση 
Φιλολογικά μαθήματα (Ηράκλειο - Γάζι - Αμμουδάρα) 
Τηλ. +30 694.956.3452